ÇOCUKLARDA SORUMLULUK
BİLİNCİNİ NASIL GELİŞTİREBİLİRİZ?
Her anne babanın ideali,
çocuklarını kendi ayakları üzerinde durabilen, kendine güvenen bir birey olarak
yetiştirmektir. Çocuğun kendi davranışlarının sorumluluğunu alması,
yeterince büyüdüğünde 1 gün içinde kazanabileceği bir beceri değildir. Sorumluluk
bilincinin gelişmesi, yaşamın ilk yıllarından itibaren atılan adımlar ile
mümkündür. Hayat ile ilgili diğer değerler gibi sorumluluk da, çocuğun
öncelikle anne babasından, daha sonra sosyal çevresinden öğrendiği,
geliştirdiği bir beceridir. Tanım olarak baktığımızda ise sorumluluk;
1)Kurallara uyma,
2)Tercihlerin ya da seçimlerin
sonucuna katlanma,
SORUMLULUK DUYGUSU NEDEN ÖNEMLİDİR?
Doğal gelişimin parçası olarak çocuk, yaşam
ile ilgili becerileri aşamalı olarak edinir. Kazanılan her beceri çocuğun
bireyselleşmesinde, bağımsız, kendine yeten bir birey olmasında önemli
adımlardır. Sorumluluklar ise çocuğun yeni edindiği bu becerileri hayata
geçirmesi için önemlidir. Kendi ihtiyaçlarını tek başına karşılama becerisini
kazanan çocuğun, yetişkinlere duyduğu bağımlılık giderek azalır.
Davranışlarının sonucunu yaşadıkça, gelişen becerilerini kullandıkça, çocuğun
kendine olan güveni artar. Becerilerini kullanması ve geliştirmesi için fırsat
verilmeyen çocukların ise yeterlilik duygusu ve özgüven gelişimi sınırlanır.
Kişisel farklılıklar söz konusu olsa da, sorumluluk kazandırmaya yönelik her sürecin “temel” ve “değişmez”
öğeleri vardır. Bunlar;
Bilgilendirme:
Çocuğun davranışında istenen değişimin gerçekleşebilmesi için önce, çocuğun bu
değişim hakkında bilgilendirilmesi gerekir. Onun bu değişimi bir ihtiyaç olarak
görebilmesi için, nedenleri hakkında bilgi vermek önemlidir. Kuralların neden
konduğu ve sorumluluğun önemi anlatılmalıdır. Çocuklar, niçin bazı işleri
yapmak zorunda olduklarını bilirlerse, ne zaman ailelerine yardımcı olmaları
gerektiğini, ne zaman bağımsız davranabileceklerini de öğrenmiş olurlar.
Takip:
Bilgilendirmeden sonra, çocuğun söz konusu davranışı
gösterebilmesi için ona bir süre tanınması gerekir. Bu süre içerisinde yapılan
takip sonucunda sorumlu davranışın ortaya çıkıp çıkmadığına, ne sürede ortaya
çıktığına, hangi zamanlarda davranışın yapıldığına ya da yapılmadığına
dikkat edilmelidir.
Geri
bildirim: Belli bir süre sonra çocuğu, gidişat
hakkında bilgilendirmek gerekir. Eğer istenen sorumlu davranışın sayısında
artış varsa uygun pekiştireçlerle motive edilmelidir. Eğer beklenen sorumlu
davranışın ortaya çıkmasında sıkıntılar varsa, bu sıkıntılar ve olası
nedenlerinin de çocukla paylaşılması gerekir.
Hatırlatma:
İstenen davranış eğer gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine
gidilmelidir. Yeniden bilgilendirme ile başlayan bu süreç, davranış oturana
kadar devam etmelidir.
Yukarıda anlatılan bu öğeler, sadece
sorumluluk kazandırma sürecine ait değildir. Temel alışkanlıkların oturmasında,
kuralların belirlenmesinde, kısaca yaşantımızı düzenleyecek her türlü önlemde
bulunması gereken öğelerdir ve ancak kararlı ve sabırlı
bir tutumla yaklaşıldığında davranışın oturması sağlanabilir.
Sorumluluğun gelişimi çocuktan çocuğa
farklılık gösterir. Ancak, genel gelişim özellikleri açısından
değerlendirdiğimizde, çocukların evde yerine getirebilecekleri sorumluluklarını
bilmek, bize beklentilerimizi ayarlayabilmemiz açısından yardımcı olabilir.
Buna göre;
6’ncı yaşta;
Tek
başına giyinip soyunması,
Ufak
tefek ev işlerinde yardımcı olması (sofrayı kurma, bahçe sulama vb)
Sofrada tek başına yemeğini yemesi,
Oyuncaklarını
toplayabilmesi,
Üzerinden
çıkardığı kıyafetleri yardımla katlayabilmesi,
El-yüz
temizliğini yapabilmesi,
7’nci yaşta; (yukarıdakilere ek olarak)
Çantasını
hazırlaması,
Başladığı
işi bitirmesi,
Sahip
olduğu evcil hayvanın bakımı ve ihtiyaçlarını karşılaması,
Proje ve ödevlerini hazırlaması,
(ihtiyaç duyduğunda yardım etmekle, başından sonuna yanında olmak ayrı
şeylerdir)
Dişlerini
fırçalaması,
8’inci yaşta; (yukarıdakilere ek olarak)
Hatırlatmadan
öz bakımını yapması ve odasını toplaması,
Okul
eşyalarına sahip çıkması,
Okuldan
gelen mesajları size iletebilmesi,
Dersleriyle
ilgili sorumlulukları alabilmesi,
9-11 yaşlar arası; (yukarıdakilere ek olarak)
İlgilerini
belirleyip, zaman planlaması ve günlük programlar yapabilmesi,
Zamanını
iyi kullanması,
Ev
dışı yakın yerlere gidip gelmesi,
Arkadaşlarıyla
iyi ilişkiler kurması,
Alışveriş
yapması.
ANNE
BABALARA ÖNERİLER
Çocuğa seçme hakkı tanıma: Çok küçük yaştan başlayarak bir çocuğa
seçme hakkının tanınmasıyla sorumluluk kazandırma eğitimi verilebilir. Seçim
yapabilme fırsatlarının çocuğa sunulması, çocuğun kişilik gelişimini olumlu
yönde etkiler. Seçim yapabilme; karar verebilme ve seçimlerin sorumluluğunu
alabilme becerisini geliştirir. Kendilerini daha iyi tanımalarını sağlar. Hayat
boyu önlerine çıkacak zor kararlarda mücadele edebilmelerine yardımcı olur.
Model olma: Birçok davranışta olduğu gibi
sorumluluk bilincini kazandırma sürecinde yetişkinlerin örnek davranışları önemlidir.
Yetişkinlerin kendi yaşantılarına ait sorumluklara gereken özeni göstermeleri,
çocukların dikkatini çeker ve onların tutumlarını gözlemleyerek daha iyi
öğrenirler.
Evdeki yardımcının rolü: Ev işlerine yardım eden kişilerin de
çocukların sorumluluk bilinci kazanmasında etkisi vardır. Eğer her gün biri
yatağını topluyorsa uzun yıllar yatağını toplamayı öğrenmeye gerek
duymayacaktır. Bu konuda hem yardımcınız hem de çocuğunuzla konuşarak
sorumluluk alanlarını netleştirin.
Bireysel sorumluluktan sosyal
sorumluluğa: Çocuklarda
sorumluluk bilincini geliştirmek için, küçük yaştan itibaren önce,
·
Kendi ile ilgili sorumlulukları öğrenmesini desteklemek (çıkardığı kıyafetleri katlayıp
yerine koymak, oyuncak ya da eşyalarını kullandıktan sonra yerlerine kaldırmak)
·
Daha
sonra ev ile ilgili sorumlulukları paylaşmasını beklemek
(yemekten sonra tabağını lavoboya koymak vb)
·
Son
olarak da sosyal sorumluluklar konusunda model olmak (ağaç dikmek,
ihtiyacı olanlara yardım etmek, yerlere çöp atmamak) sorumluluk bilinci
kazandırmak için önemli adımlardır.
Söylemeye
Gerek Yok:
·
Dolan çöp kovası
boşaltılır.
·
Sofra kurulmasına
yardımcı olunur.
·
Kirli çamaşırlar
sepete koyulur.
·
Bilgisayardan
önce ev ödevleri bitirilir.
·
Herkes kendi
odasını düzenli tutar.
·
Telefon
konuşmaları 5 dakikayla sınırlıdır vb.
SORUMSUZ BİR
ÇOCUK YETİŞTİRMEK İSTEYENLERE ÖĞÜTLER!
Ø Onun hatalarının bedelini siz ödeyin.
Ø Onun davranışları için mazeretler
üretin.
Ø Bizzat siz sorumluluk, kararlılık ve
söylediklerini yerine getirme konusunda eksiklikler göstererek “iyi” bir model
olun.
Ø Hatalı olduğunda hatasını reddedin.
Ø Daha fazla çatışma oluşturmamak için
kabul edilemez davranışlarını affedin, hoşgörün.
Ø Yorgun olduğunuz veya uğraşmaya
değmez bulduğunuz zamanlarda ona kendi davranışının sonuçlarına katlanma
konusunda farklı davranın.
Ø Nasıl olsa sizin yapmanız daha kolay,
onun evdeki işlerini siz yapın.
Ø “Bu sefer çok ciddiyim” sözünü
sıklıkla kullanın. J
YARARLANILAN KAYNAKLAR
· Martin,
M., Cynthia Waltman Greenvood, Çocuğunuzun Okulla İlgili Sorunlarını
Çözebilirsiniz - Sistem Yayıncılık.
· Dr.
Thomas Gordon, Çocukta İç
Disiplin mi? Dış Disiplin mi? – Sistem Yayıncılık
· Helik/Karakter
Okulu Aile Kitabı
· Uzm.
Psk. Dan. Ece Akın Bakanay, Çocuklarda
Sorumluluk Bilincini Geliştirmek
· Çocuğun
Kendisine Güven Duygusu ve Sorumluluk Kazandırma Seminer Notları