Yazmada öncelikle dikkate alınacak husus oturma şeklidir. Çocuk sıraya oturduğu zaman ayakları yere değmelidir. Üzerinde yazılacak masa, oturulan sıraya uygun olmalıdır. Masa yüksek, sıra alçak olursa çocuk sürekli ayağa kalkarak yazmaya çalışacaktır. Ayakta yazma kolun masa üzerine yayılma şeklini, dolayısıyla kalem tutmayı da olumsuz yönde etkileyecektir. Sıra yüksek, masa alçak olursa bu seferde çocuk yazarken gereğinden fazla bükülecektir ve yine yazma olumsuz yönde etkilenecektir. YAZININ DEVAMI AŞAĞIDA
Kas gelişimi
Yazmada kol, bilek ve parmak kasları önemlidir. Kas gelişimini tamamlamayan çocuklar motorsal üretimde zorlanırlar. Kas gelişiminde büyük kaslardan küçük kaslara doğru bir yol izlenmelidir. Önce kol, sonra bilek, daha sonra da parmak kasları geliştirilmelidir. Havada geniş kol hareketleri yaparak kol kasları, kum masalarında çalışmalar yaparak da bilek, parmak ve kol kasları geliştirilebilir. Oyun hamurları ve yap-boz türü oyuncaklarla da kas gelişimi çalışmaları yapılabilir. Özellikle parmak kasları yeterince gelişmemiş olan çocuklar kalemi rahat bir şekilde tutamazlar. Böyle durumlarda plastik kalem tutacakları kullanılabilir.
Yönler
Yukarıdan aşağıya ve soldan sağa hareket Türkçe yazmada temel yönlerdir. Öğretmen daha çizgi çalışmaları aşamasında yönlere dikkat çekecektir. Yönlere dikkat çekmek için mutlaka oklar kullanılmalıdır. Harflerin ve diğer şekillerin başlangıç ve bitiş noktaları vurgulanmalıdır. Yön kavramı gelişmemiş olan çocuklar harfleri birbirine karıştırır. Örneğin “b” harfi “d” olarak veya tersi yazılabilir. Çocuklar “o” harfine aşağıdan başlayıp saatin hareket yönünü takip ederek yazabilirler.
El tercihi
Yazmada ilk izlenecek husus el tercihidir. Burada sağ, sol ve karışık ellilik söz konusu olabilir. Çocukların çoğunluğu sağ elini tercih etmektedir. Sol elini tercih edenler sağ el tercihi için zorlanmamalıdır. El tercihini tespit etmede etkili yollardan birisi öğretmenin gözlemleridir. Öğretmen çocukları değişik durumlarda (oyun oynarken, yazı yazarken vb.) gözlemleyerek kararını vermelidir.
Sol elini kullanan çocuklara öğretmen özel yardım etmelidir. Bu çocuklara tahtada yeterince pratik yapma imkânı verilmelidir. Öğretmen öğrenciyi tahtada izlemeli ve gereken yardımı anında yapmalıdır. Sol elli öğrencilerin sıraları sağ elli öğrencilerinkinden daha alçak olmalıdır. Bu durum sol elini kullanan öğrencinin yazdığını görmesine yardımcı olur. Ayrıca ışık sağ taraftan gelmelidir. Böylece elin yazı yazılacak bölgeyi gölgelemesi önlenmiş olur. Kâğıt eğimi sol elini tercih edenlerde sağ ellerini tercih edenlerin tersinedir. Sol elli çocuklar kalemi, kalemin yazım noktasından 4 cm. yukarıdan tutmalıdırlar. Sol elli çocuk çoğu zaman problemlerle karşılaşabilir. Türkçe”de yazma ve okuma soldan sağa olduğundan çocuk başlangıçta dezavantaj içerisindedir. Yönlere dikkat etmeme ikinci bir problemdir. Bu problem hem algısal hem de motorsal olarak yaşanabilir. Eğer görmede çocuğun sol gözü etkin ise o zaman materyali görsel olarak soldan sağa değil, sağdan sola doğru tarayacaktır. Bu durum hecelerin yanlış yazılmasına neden olduğu gibi kelimelerin de cümle içerisinde doğru dizilmesini olumsuz yönde etkiler. Bu olumsuzluklar doğal olarak okuma başarısını düşürür.
Sağ veya sol el tercihi, yazmada probleme yol açmaz. Ancak iki ellilik, çeşitli sorunlara yol açar. İki ellilik bir işi yaparken çocuğun biraz sağ biraz da sol elini kullanması olayıdır. Öğretmen buna kesinlikle izin verme melidir. Eğer çocuk iki elini de kullanıyorsa o zaman öğretmen değişik alıştırmalar yaptırarak etkin olarak kullanı-etkin eli tespit eder. Örneğin çocuğa her iki eliyle, zaman tutarak adını ve değişik cümleleri yazdırır. Çocuğun yazdıklarını okunulabilirlik, temizlik, çabukluk vb. açılardan kontrol ederek tercih edilmesi gereken el hakkında karara ulaşır.
Boşluklar
Yazmada cümleler, kelimeler, harfler arası ve sayfa kenarlarındaki boşluklar dikkate alınmalıdır. Okunulabilirlik ve estetik açıdan bunlar da önemlidir. Öncelikle sayfa kenarlarında bırakılması gereken boşluklar vurgulanmalıdır. Daha sonra sırasıyla cümle, kelime ve harf aralarındaki boşluklara çocukların dikkatleri çekilmelidir. Kalem ve parmak kullanarak cümle ve kelimeler arası boşluklar kavratılmaya çalışılabilir.
Harflerin şekilleri
Yazı öğretiminde temel amaç okunaklı ve bir o kadar da çabuk yazmayı öğrenciye kazandırmaktır. Bunun için harf şekillerinin doğru olarak kavratılması gerekir. Çocuk hızlı ve doğru bir şekilde harflerin şekillerini zihninde hatırlayabilmelidir. Bu motorsal üretimin hızını artırmada önemli bir etkendir. Eğer çocuğa harfleri yönleriyle ve hareket sayısıyla birlikte kavratırsak hatırlama daha kolay ve düzenli olur. Öğretmen herşeyden önce harflerin yazımında rehberlik etmelidir. Harflerin üzerinden geçerek yapı-etkin alıştırmalara yer verilmelidir. Görsel ipuçlarını (oklarla yön gösterme) kullanmalı, harfleri bellekten yazdırma çalışmaları yapmalıdır. Harflerin başlangıç ve bitiş noktaları, alt ve üst uzantıları gösterilerek, kâğıt üzerindeki çizgilerin takibi sağlanmalıdır. Öğrencilerin gayretleri olumlu değerlendirilip dönüt verilmelidir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus bir harfin veya kelimenin aynı sayfa üzerinde ve aynı zaman dilimi içerisinde serbest olarak defalarca yazdırılmamasıdır. Bunun yerine öğretmen veya bir yetişkinin kontrolünde az ve öz çalışma yapmak daha yararlıdır. Ülkemizdeki olumsuzluklardan bir başkası da özellikle 1. sınıflarda öğrenci sayısının fazla olması ve bir öğretmenin kontrolünde yazma çalışmalarının sürdürülmesidir. Bu durum kesinlikle önlenmeli ya birinci sınıftaki öğrenci sayısı aza indirilmeli (20-25) ya da öğretmen sınıfa bir yardımcı ile girmelidir. Çünkü yazmayı öğrenme aşamasındaki yanlışlar anında düzeltilmelidir. Yazma yanlışlıklarını düzeltmede dış çevreden (aile, arkadaş grubu vb.) gelen yardım oldukça sınırlıdır. Temel kaynak ve yardımcı öğretmendir. Yanlış bir yazım anında düzeltilmez ise alışkanlık haline gelir.
Yazımında güçlük çekilen harfler: Graham, Berninger ve Weintraub 300 öğrenci üzerinde yaptığı çalışma sonunda, yazımında en çok zorlanı-etkin küçük harfleri “q,y, z, u, n, ve k” olarak tespit etmişlerdir. Bu harflerdeki yanlışlıklar, yapı-etkin bütün yanlışlıkların (bırakmalar, düzensizlik, vb.) %48″ini oluşturmuştur. Yalnız kötü yazma açısından bakıldığında ise “q, z, u, a, ve j” harfleri önemli bir yer tutmuştur (.
Kalem tutma ve defterin pozisyonu
Kalem tutmanın pek çok şekli vardır. Ancak araştırmacıların çoğunun uygun bulduğu kalem tutma şekli; işaret parmağı ve baş parmağın yumuşak uç kısımlarının birbirine değecek şekilde kalem tutma noktasına yerleştirilip orta parmağın uca yakın (büküm noktası ile tırnak arasında kalan) kısmı ile desteklenmesi şeklindedir. Ayrıca kolun dirsek ile bilek arasında kalan bölümünün avuç içi ile aynı yönde kalan kısmının da masa üzerine 45 dereceden biraz fazla bir açı oluşturacak şekilde yerleştirilmesi gerekiyor. Ziviani, 7-14 yaş grubuna giren çocuklar üzerinde yaptığı araştırmalar sonucunda kalem tutmada dört önemli husus belirlemiştir. a) İşaret parmağının kullanımdaki esnekliği, b) Kolun dirsek ile bilek arasında kalan kısmının yazım esnasında yüzeye (masa, sıra üstüne) yayılması, c)Kalem tutmada kullanı-etkin parmak sayısı, ç) İşaret parmağıyla baş parmağın uç kısmındaki yumuşak kısımların kalem tutarken birbirine temas edip etmemesi.
Kalem kesinlikle yazma noktasına çok yakın tutulmamalıdır. Böyle yapan çocukların engellenmesi için kalem üzerine yazım noktası ile tutulacak nokta arasında en az iki santim mesafe kalacak şekilde plastik bantlar dolanabilir. Sol ellilerde yazma noktası ile tutma noktası arasındaki mesafe daha fazladır. Kalem tutmadaki düzensizliklere anında müdahele edilmelidir. Kalemin ağır, çok ince, köşeli olması da yazmaya olumsuz yönde etki eder.
Kalemi yazma noktasına çok yakın yerden tutan çocuklar yazdıklarını göremedikleri için oturdukları masa ve sıralar uygun olsa bile sıra yüzeyine iyice kapanırlar ve ellerini bilekten itibaren bükerek bir hilâl şeklini aldırırlar. Bu durum hem görüş açısını bozar hem de çocuğun çok çabuk yorulmasına yol açar. Öğretmenlerin bu duruma çok dikkat etmeleri gerekir.
Kalem tutmada zorlanan çocuklar için kalemin kolayca tutulmasına yardımcı olacak tutacaklar kullanılmalı ve kalemin ebatları değiştirilmelidir. Kaleme çok bastıranlar için kâğıtlarının altına bir karbon kağıdı yerleştirip üzerine yazdıkları zaman alta geçmemeyi tavsiye etmek uygun olabilir. Kaleme az bastıranlar içinse bu alıştırmanın tersi yapılabilir.
Defterin veya yazı kâğıtlarının tutuluş şekli de yazmada önemlidir. Çocukların yazma becerileri geliştikçe yazı defteri kullanı-etkin ele göre sağa veya sola kaydırılabilir. Kesin bir ölçü veya pozisyon olmamasına rağmen, defter 30-40 derece sağa veya sola kaydırılabilir. Çünkü yazının şekli (öne veya arkaya yatıklık) defterin tutuluş şeklinden etkilenecektir. Ozellikle dik temel harflerle öğretim yapılırken Graham ve Miller”a göre sağ el ile yazanlarda defterin sol tarafı vücudun orta kısmını biraz geçecek şekilde sağa kaydırılmalıdır. Eğik yazıya geçildiğinde ise aşağı yukarı 45 derece saat hareketinin aksi yönde döndürülmelidir. Sol elliler ise defteri yaklaşık 45 derece saatin hareketi yönünde döndürmelidirler.
Yazma Hızı
Yazma hızı genellikle verilen zaman dilimi içerisinde yazı-etkin harf sayısına göre tespit edilmektedir. Okunulabilirliğin ölçülmesi; harflerin gövde, üst ve alt uzantılarının oluşturulması, boyutları, sayfa yüzeyine yerleştirilmeleri ve boşlukların uygun şekilde ayarlanması gibi birden fazla unsurun ölçümüyle ilgili olduğu için, hızı ölçmekten daha zordur. Yazma hızının geliştirilmesinde en önemli etken yazma alıştırmalarının düzenli olarak yapılmasıdır. Çocuk bunu zaman ile yarışarak kendisi de yapabilir. Ayrıca yazma çalışmaları uygun şekillerde ödüllendirilerek motive edilebilir. Graham, Berninger, Weintraub, ve Shafer 1-9. sınıflar seviyesinde yaptıkları çalışmada yazma hızını tespit etmeye çalışmışlardır. Araştırmacılar yazma hızının cinsiyete göre değiştiğini (kızlar erkeklerden daha hızlı) ortaya koyup sonuçları ayrı ayrı sınıflandırmışlardır.
Öğretmen yada veli olarak el yazısını niçin öğrettiğimizi bilirseniz çocuklarımıza daha faydalı olabiliriz. El yazısına karşı oluşturduğumuz olumsuz önyargıyı ister istemez çocuklarımıza yansıtıp onlar için ilk olan bu öğrenme deneyimine negatif etki yapmayalım.
Yazmada kol, bilek ve parmak kasları önemlidir. Kas gelişimini tamamlamayan çocuklar motorsal üretimde zorlanırlar. Kas gelişiminde büyük kaslardan küçük kaslara doğru bir yol izlenmelidir. Önce kol, sonra bilek, daha sonra da parmak kasları geliştirilmelidir. Havada geniş kol hareketleri yaparak kol kasları, kum masalarında çalışmalar yaparak da bilek, parmak ve kol kasları geliştirilebilir. Oyun hamurları ve yap-boz türü oyuncaklarla da kas gelişimi çalışmaları yapılabilir. Özellikle parmak kasları yeterince gelişmemiş olan çocuklar kalemi rahat bir şekilde tutamazlar. Böyle durumlarda plastik kalem tutacakları kullanılabilir.
Yukarıdan aşağıya ve soldan sağa hareket Türkçe yazmada temel yönlerdir. Öğretmen daha çizgi çalışmaları aşamasında yönlere dikkat çekecektir. Yönlere dikkat çekmek için mutlaka oklar kullanılmalıdır. Harflerin ve diğer şekillerin başlangıç ve bitiş noktaları vurgulanmalıdır. Yön kavramı gelişmemiş olan çocuklar harfleri birbirine karıştırır. Örneğin “b” harfi “d” olarak veya tersi yazılabilir. Çocuklar “o” harfine aşağıdan başlayıp saatin hareket yönünü takip ederek yazabilirler.
Yazmada ilk izlenecek husus el tercihidir. Burada sağ, sol ve karışık ellilik söz konusu olabilir. Çocukların çoğunluğu sağ elini tercih etmektedir. Sol elini tercih edenler sağ el tercihi için zorlanmamalıdır. El tercihini tespit etmede etkili yollardan birisi öğretmenin gözlemleridir. Öğretmen çocukları değişik durumlarda (oyun oynarken, yazı yazarken vb.) gözlemleyerek kararını vermelidir.
Sol elini kullanan çocuklara öğretmen özel yardım etmelidir. Bu çocuklara tahtada yeterince pratik yapma imkânı verilmelidir. Öğretmen öğrenciyi tahtada izlemeli ve gereken yardımı anında yapmalıdır. Sol elli öğrencilerin sıraları sağ elli öğrencilerinkinden daha alçak olmalıdır. Bu durum sol elini kullanan öğrencinin yazdığını görmesine yardımcı olur. Ayrıca ışık sağ taraftan gelmelidir. Böylece elin yazı yazılacak bölgeyi gölgelemesi önlenmiş olur. Kâğıt eğimi sol elini tercih edenlerde sağ ellerini tercih edenlerin tersinedir. Sol elli çocuklar kalemi, kalemin yazım noktasından 4 cm. yukarıdan tutmalıdırlar. Sol elli çocuk çoğu zaman problemlerle karşılaşabilir. Türkçe”de yazma ve okuma soldan sağa olduğundan çocuk başlangıçta dezavantaj içerisindedir. Yönlere dikkat etmeme ikinci bir problemdir. Bu problem hem algısal hem de motorsal olarak yaşanabilir. Eğer görmede çocuğun sol gözü etkin ise o zaman materyali görsel olarak soldan sağa değil, sağdan sola doğru tarayacaktır. Bu durum hecelerin yanlış yazılmasına neden olduğu gibi kelimelerin de cümle içerisinde doğru dizilmesini olumsuz yönde etkiler. Bu olumsuzluklar doğal olarak okuma başarısını düşürür.
Sağ veya sol el tercihi, yazmada probleme yol açmaz. Ancak iki ellilik, çeşitli sorunlara yol açar. İki ellilik bir işi yaparken çocuğun biraz sağ biraz da sol elini kullanması olayıdır. Öğretmen buna kesinlikle izin verme melidir. Eğer çocuk iki elini de kullanıyorsa o zaman öğretmen değişik alıştırmalar yaptırarak etkin olarak kullanı-etkin eli tespit eder. Örneğin çocuğa her iki eliyle, zaman tutarak adını ve değişik cümleleri yazdırır. Çocuğun yazdıklarını okunulabilirlik, temizlik, çabukluk vb. açılardan kontrol ederek tercih edilmesi gereken el hakkında karara ulaşır.
Yazmada cümleler, kelimeler, harfler arası ve sayfa kenarlarındaki boşluklar dikkate alınmalıdır. Okunulabilirlik ve estetik açıdan bunlar da önemlidir. Öncelikle sayfa kenarlarında bırakılması gereken boşluklar vurgulanmalıdır. Daha sonra sırasıyla cümle, kelime ve harf aralarındaki boşluklara çocukların dikkatleri çekilmelidir. Kalem ve parmak kullanarak cümle ve kelimeler arası boşluklar kavratılmaya çalışılabilir.
Harflerin şekilleri
Yazı öğretiminde temel amaç okunaklı ve bir o kadar da çabuk yazmayı öğrenciye kazandırmaktır. Bunun için harf şekillerinin doğru olarak kavratılması gerekir. Çocuk hızlı ve doğru bir şekilde harflerin şekillerini zihninde hatırlayabilmelidir. Bu motorsal üretimin hızını artırmada önemli bir etkendir. Eğer çocuğa harfleri yönleriyle ve hareket sayısıyla birlikte kavratırsak hatırlama daha kolay ve düzenli olur. Öğretmen herşeyden önce harflerin yazımında rehberlik etmelidir. Harflerin üzerinden geçerek yapı-etkin alıştırmalara yer verilmelidir. Görsel ipuçlarını (oklarla yön gösterme) kullanmalı, harfleri bellekten yazdırma çalışmaları yapmalıdır. Harflerin başlangıç ve bitiş noktaları, alt ve üst uzantıları gösterilerek, kâğıt üzerindeki çizgilerin takibi sağlanmalıdır. Öğrencilerin gayretleri olumlu değerlendirilip dönüt verilmelidir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus bir harfin veya kelimenin aynı sayfa üzerinde ve aynı zaman dilimi içerisinde serbest olarak defalarca yazdırılmamasıdır. Bunun yerine öğretmen veya bir yetişkinin kontrolünde az ve öz çalışma yapmak daha yararlıdır. Ülkemizdeki olumsuzluklardan bir başkası da özellikle 1. sınıflarda öğrenci sayısının fazla olması ve bir öğretmenin kontrolünde yazma çalışmalarının sürdürülmesidir. Bu durum kesinlikle önlenmeli ya birinci sınıftaki öğrenci sayısı aza indirilmeli (20-25) ya da öğretmen sınıfa bir yardımcı ile girmelidir. Çünkü yazmayı öğrenme aşamasındaki yanlışlar anında düzeltilmelidir. Yazma yanlışlıklarını düzeltmede dış çevreden (aile, arkadaş grubu vb.) gelen yardım oldukça sınırlıdır. Temel kaynak ve yardımcı öğretmendir. Yanlış bir yazım anında düzeltilmez ise alışkanlık haline gelir.
Kalem tutma ve defterin pozisyonu
Kalem tutmanın pek çok şekli vardır. Ancak araştırmacıların çoğunun uygun bulduğu kalem tutma şekli; işaret parmağı ve baş parmağın yumuşak uç kısımlarının birbirine değecek şekilde kalem tutma noktasına yerleştirilip orta parmağın uca yakın (büküm noktası ile tırnak arasında kalan) kısmı ile desteklenmesi şeklindedir. Ayrıca kolun dirsek ile bilek arasında kalan bölümünün avuç içi ile aynı yönde kalan kısmının da masa üzerine 45 dereceden biraz fazla bir açı oluşturacak şekilde yerleştirilmesi gerekiyor. Ziviani, 7-14 yaş grubuna giren çocuklar üzerinde yaptığı araştırmalar sonucunda kalem tutmada dört önemli husus belirlemiştir. a) İşaret parmağının kullanımdaki esnekliği, b) Kolun dirsek ile bilek arasında kalan kısmının yazım esnasında yüzeye (masa, sıra üstüne) yayılması, c)Kalem tutmada kullanı-etkin parmak sayısı, ç) İşaret parmağıyla baş parmağın uç kısmındaki yumuşak kısımların kalem tutarken birbirine temas edip etmemesi.
Kalem kesinlikle yazma noktasına çok yakın tutulmamalıdır. Böyle yapan çocukların engellenmesi için kalem üzerine yazım noktası ile tutulacak nokta arasında en az iki santim mesafe kalacak şekilde plastik bantlar dolanabilir. Sol ellilerde yazma noktası ile tutma noktası arasındaki mesafe daha fazladır. Kalem tutmadaki düzensizliklere anında müdahele edilmelidir. Kalemin ağır, çok ince, köşeli olması da yazmaya olumsuz yönde etki eder.
Kalemi yazma noktasına çok yakın yerden tutan çocuklar yazdıklarını göremedikleri için oturdukları masa ve sıralar uygun olsa bile sıra yüzeyine iyice kapanırlar ve ellerini bilekten itibaren bükerek bir hilâl şeklini aldırırlar. Bu durum hem görüş açısını bozar hem de çocuğun çok çabuk yorulmasına yol açar. Öğretmenlerin bu duruma çok dikkat etmeleri gerekir.
Kalem tutmada zorlanan çocuklar için kalemin kolayca tutulmasına yardımcı olacak tutacaklar kullanılmalı ve kalemin ebatları değiştirilmelidir. Kaleme çok bastıranlar için kâğıtlarının altına bir karbon kağıdı yerleştirip üzerine yazdıkları zaman alta geçmemeyi tavsiye etmek uygun olabilir. Kaleme az bastıranlar içinse bu alıştırmanın tersi yapılabilir.
Defterin veya yazı kâğıtlarının tutuluş şekli de yazmada önemlidir. Çocukların yazma becerileri geliştikçe yazı defteri kullanı-etkin ele göre sağa veya sola kaydırılabilir. Kesin bir ölçü veya pozisyon olmamasına rağmen, defter 30-40 derece sağa veya sola kaydırılabilir. Çünkü yazının şekli (öne veya arkaya yatıklık) defterin tutuluş şeklinden etkilenecektir. Ozellikle dik temel harflerle öğretim yapılırken Graham ve Miller”a göre sağ el ile yazanlarda defterin sol tarafı vücudun orta kısmını biraz geçecek şekilde sağa kaydırılmalıdır. Eğik yazıya geçildiğinde ise aşağı yukarı 45 derece saat hareketinin aksi yönde döndürülmelidir. Sol elliler ise defteri yaklaşık 45 derece saatin hareketi yönünde döndürmelidirler.
Yazma Hızı
Yazma hızı genellikle verilen zaman dilimi içerisinde yazı-etkin harf sayısına göre tespit edilmektedir. Okunulabilirliğin ölçülmesi; harflerin gövde, üst ve alt uzantılarının oluşturulması, boyutları, sayfa yüzeyine yerleştirilmeleri ve boşlukların uygun şekilde ayarlanması gibi birden fazla unsurun ölçümüyle ilgili olduğu için, hızı ölçmekten daha zordur. Yazma hızının geliştirilmesinde en önemli etken yazma alıştırmalarının düzenli olarak yapılmasıdır. Çocuk bunu zaman ile yarışarak kendisi de yapabilir. Ayrıca yazma çalışmaları uygun şekillerde ödüllendirilerek motive edilebilir. Graham, Berninger, Weintraub, ve Shafer 1-9. sınıflar seviyesinde yaptıkları çalışmada yazma hızını tespit etmeye çalışmışlardır. Araştırmacılar yazma hızının cinsiyete göre değiştiğini (kızlar erkeklerden daha hızlı) ortaya koyup sonuçları ayrı ayrı sınıflandırmışlardır.
