4.SINIFLAR ZÜMRESİ
FEN TEKNOLOJİ DERSİ
MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTESİ ÖZETİ
Yazılı tarihi: 10-12
Aralık
MADDE ÜNİTESİ ÖZETİ AŞAĞIDADIR.
BURADA Kİ ÖZETTEN DE FAYDALANABİLİRSİN.
MADDEYİ
TANIYALIM
Uzayda yer kaplayan her varlığa madde
denir. Çevremizde gördüğümüz, hissettiğimiz canlı, cansız her nesne maddedir.
İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, masa, oyuncak, taş, su, hava, ağaç, Dünya , Ay,
Güneş, toprak, kitap birer maddedir.Uzayda yer kaplamadıklarına göre ses, ısı,
ışık, rüya, düşünce ve elektrik madde değildir.
MADDELERİ
NASIL NİTELERİZ?
Maddeleri
beş duyumuzla fark edilen özelliklerine göre niteleriz. Farklılıklarını
anlarız.Maddeleri kokusundan, tadından, renginden, şeklinden, sesinden
tanıyabiliriz.
Sert,
saydam, esnek, sağlam, parlak, pürüzlü ya da bunların zıt anlamları ile
nitelendirebiliriz.
MADDELERİN NİTELEME ÖZELLİKLERİ
SAYDAM- OPAK
Maddeler
ışığı geçirip geçirmeme özelliklerine göre iki farklı şekilde
nitelendirilebilir.
Saydam
Maddeler : Üzerine düşen
ışığı tamamen geçiren, baktığımız zaman
arkasındaki nesneleri gözle görebildiğimiz maddelerdir. Örnek: Hava,temiz su,
cam, bazı ince plastikler.
Opak
(Saydam Olmayan) Maddeler:
Üzerine
düşen ışığı hiç geçirmeyen maddelerdir. Opak maddeler arkasında bulunan
maddeleri göstermez.Örnek: tahta, altın, duvar, karton, demir, yün, kumaş.
YUMUŞAK-SERT
Kolayca şekil alabilen maddeler yumuşak maddedir.
Örnek: pamuk, sünger, un
Kolayca
şekil almayan maddelere sert madde denir. Sert maddeler çizilmeye de
dayanıklıdır.
Örnek : taş, beton, tahta, elmas, çelik
NOT:Maddelerin sertlikleri farklıdır.Yeryüzündeki en sert
madde elmastır.
PARLAK-MAT
Işığı
yansıtan maddeler parlak maddelerdir. Örnek:
elmas, çelik , gümüş,ayna, altın.
Işığı
yansıtmayan(parlak olmayan ) maddelere mat madde denir. Örnek : tahta, tebeşir, kömür, toprak.
SAĞLAM-KIRILGAN
Kolayca
kırılamayan, kopmayan maddeler sağlam maddedir. Örnek : Demir, çelik, halat.
Dayanıklılığı
az olan, kolayca kırılabilen maddelere kırılgan madde denir. Örnek:cam, porselen
Not:Bir maddenin sert olması sağlam olduğunu göstermez.
İkisi de sert olduğu hâlde çelik kâse sağlam, porselen kase kırılgandır.
ESNEK-BERK
Kuvvet uygulandığı zaman şekilleri değişen,
kuvvetin etkisi kalkınca eski halini alan maddelere esnek maddeler deriz. Esnek maddeler
bükülünce kırılmazlar. Örnek : lastik, sünger.
Kolaylıkla
bükülemeyen esnemeyen maddelere ise berk deriz.
Örnek: Kalem, tahta,
porselen,çivi, demir çubuk
PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ(DÜZ)
Elimizi
yüzeyinde kolayca kaydırabildiğimiz maddeleri pürüzsüz (düz) olarak nitelendiririz.
Örnek : Cam,masa,kağıt,ayna,fotoğraf filmi
Elimizi
yüzeyinde kaydıramadığımız maddeler ise
pürüzlü maddedir. Örnek:halı,
toprak, ağaç,duvar,
SUDA
BATMA-YÜZME
Bazı
maddeler su içersine bırakıldığında batar. Örnek
: taş, demir, mermer,kum
Bazı
maddeler suya bırakılınca su yüzeyinde yüzer. Örnek: zeytinyağı
Not:
Maddelerin suda yüzmesi ya da
batması maddenin cinsine bağlıdır, büyüklüklerine bağlı değildir. Tahtadan
yapılan kocaman bir sal suda yüzerken küçük bir çay kaşığı batar.
SUYU ÇEKME- ÇEKMEME
Yağmur yağdığında bahçede fazla su birikmez.
Çünkü toprak suyu çeker. Beton veya asfalt yollarda ise su birikir. Bunun
nedeni beton ve asfaltın suyu çekmemesidir.
Yere
su döküldüğünde yeri temizlemek için pamuklu kumaş kullanırız. Çünkü pamuklu
kumaşın su çekme özelliği vardır. Yapısında naylon bulunan kumaşlar suyu
çekmez. Bu nedenle şemsiye, yağmurluk gibi eşyalar naylon kumaştan yapılır.
Havlu, peçete, pamuklu bez gibi maddeler suyu çeker. Çelik, plastik gibi
maddeler suyu çekmez.
MIKNATIS TARAFINDAN ÇEKİLME- ÇEKİLMEME
Demir, nikel, kobalt ve çelik gibi
maddeler mıknatıs tarafından çekilirken;
plastik, cam, taş, tahta, alüminyum, bakır, madeni para gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez.
RENK
–KOKU
Birçok
maddenin kendine has bir rengi ve kokusu vardır
Maddeler
farklı renklerde olabildiği gibi aynı
renkte de olabilirler. Un, tuz, şeker farklı maddeler olmalarına rağmen beyaz renktedir. Hava, su gibi maddelerin de renksiz olduklarını
söyleriz
Kolonya,
sarımsak ve soğanın kokusu vardır. Su, tuz ve şekerin kokusu yoktur.
Not: Tanımadığımız maddeleri koklamak ve tadına bakmak
doğru değildir.
Bir Maddeyi Birçok Şekilde Niteleyebilir miyiz?
Yatak,
koltuk gibi eşyalarda yumuşak ve Maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken
anlaşmazlıklar yaşayabiliriz. Örneğin, cam
hem saydam hem de kırılgandır. Suda batar, serttir, parlak ve
pürüzsüzdür. Bu nedenle maddeleri nitelerken ve sınıflandırırken kesin sınırlar
çizemeyiz. Anlaşmazlıklarda ortaya çıkan farklı düşünceleri tartışarak, akla ve
bilime uygun olarak değerlendirmeliyiz.
Atatürk de kurduğu çağdaş devletin
ileriye, yeniye, güzele ulaşmasını sağlamak için akıl ve bilim kurallarıyla
hareket etmiştir. Atatürk’e göre bilime ve akılcılığa dayanan uygarlık yolu,
toplumlar için vazgeçilmez bir yoldur. “Benim
manevi mirasım bilim ve akıldır.” Sözüyle bilime ve akla verdiği önemi vurgulamıştır.
MADDELERİN KULLANIM ALANLARI
Her
madde aynı özelliklere sahip değildir. Bu nedenle günlük yaşamda kullanılan
eşya, alet ve makinelerin yapımında kullanılacak maddenin özelliği ön planda
tutulur.
Dayanıklı tüketim malları (buzdolabı, çamaşır
makinesi) sert ve uzun süre deforme olmayan demirden yapılır.
Havlu,
fanila gibi eşyalar pamuklu kumaştan yapılır. Çünkü bu kumaşlar su çekme
özelliğine sahiptir.
Evimizin,
okulumuzun pencerelerine cam takılır. Çünkü cam, ışığı geçirir.
Bebeklerin
biberonları plastikten yapılır. Çünkü plastik kolayca kırılmaz. Görmemizi
kolaylaştıran gözlük camdan yapılır
çünkü cam saydamdır dolayısıyla ışığı geçirir. Masa, sandalye, dolap gibi
ev eşyaları tahta ve çelikten yapılır
çünkü bu maddeler sert ve sağlamdır.Örneğin bir top plastik yerine demirden
yapılsa oyun oynayamazdık.
MADDELER KULLANIM ALANLARINA GÖRE NASIL
ADLANDIRILIR?
Madde: Çevremizde gördüğümüz
hemen her şey maddedir. Hava, su, toprak, taş, kalem, silgi gibi
boşlukta yer tutan ve kütlesi olan varlıkları madde olarak isimlendiririz.
Cisim,
malzeme, alet ve eşya olarak adlandırdığımız her şey maddedir.
Cisim: Maddenin şekil verilmiş hâline cisim deriz. Şekil verilebilme
özelliklerinden dolayı yalnızca katı maddeler cisim olabilir. Tabloda ağaç ve
çelikten yapılan cisimleri inceleyiniz.
Not
: : Eşya ve alet olan her şey aynı zamanda birer cisimdir.
EŞYA
: Bir işimizde kullandığımız; evde, okulda
bulunan, çantamızda taşıdığımız nesnelerdir. Giyecek, masa, sandalye, dolap
gibi cisimler birer eşyadır. Eşyalar eskir ama uzun süre dayanır. Birkaç
kullanımdan sonra atılmaz.
Kullandığımız
eşyalar, değişik malzemeler kullanılarak yapılır.
ALET
: Maddelere şekil vermek, onlar üzerinde bir iş
yapmak için kullandığımız cisimlerdir. Örneğin, çekiç, makas, tornavida, toplu
iğne gibi cisimler birer alettir. Aşçı, marangoz, terzi, ayakkabıcı, çiftçi
gibi meslek grupları işlerini yaparken birçok alet kullanırlar.
MALZEME
: Bir maddenin ya da cismin
oluşmasında kullanılan birçok maddeden biri malzemedir. Örneğin, ekmek yaparken
kullanılan su, un, maya, tuz birer malzemedir Malzeme olan
maddeler
eşyalar gibi uzun süre dayanmaz. Kısa sürede biter ve yerine yenisi alınır.
Kâğıt havlu malzemedir. Bitince yenisini alırız. Kumaş havlu ise eşyadır. Uzun
süre kullanırız.
NOT
:
1.Cisimler yapıldıkları maddenin özelliklerini taşır.
2. Cisimlerin şekil ve büyüklüğü kaybolunca kendisini
oluşturan maddeye dönüşür.
MADDENİN HALLERİ
Madde 3 halde bulunur.
Katı-sıvı-gaz.
Buz katıya, Su sıvıya ve su
buharı da gaza örnek olarak verilebilir.
Katıların belli bir şekli
vardır.
Sıvıların belli bir şekli
yoktur.Bulundukları kabın şeklini alır ve akıcıdırlar.
Küçük taneli katılar tıpkı sıvılar gibi bulundukları kabın şeklini alır.
(kum-tuz-toz şeker-un…..)
Gazlarında belirli bir şekli
yoktur.Ortama dağılırlar. Sıvılar gibi akıcıdırlar. Ufacık bir delik bile olsa
akarlar
Balonun içindeki nefesimiz ve
yelpazeyi sallayınca yüzümüzü serinleten hava da bir gazdır.
MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ
Kütle: Değişmeyen madde miktarıdır.
Katıların kütlesi eşit kollu
terazi ile ölçülür.
Katı, sıvı ve gaz her medenin
bir kütlesi vardır.
Kütle ölçüm birimi
kilogramdır. Kg ile gösterilir. Diğer ölçü birim gramdır g ile gösterilir. 1
kg=1000 g
Sıvıların kütlesini ölçmek
için sıvının konulduğu kabın darası ve brüt kütlesi bulunur. Brüt kütleden dara
çıkarılır, net kütle bulunur. İçi süt
dolu kapta bulunan sütün kütlesini öyle buluruz.
DARA: Boş
kabın kütlesi
BRÜT KÜTLE:
Boş kabın kütlesi + Sütün kütlesi
NET KÜTLE :
Brüt Kütle
- Dara =Sütün kütlesi
Gazların kütlesini aynı
sıvıların kütlesini ölçer gibi ölçeriz.
HACİM: Bir
madde veya cismin uzayda(boşlukta) kapladığı alan.
Hacim ölçme aracı dereceli
silindirdir.
Katıların hacmini ölçmek için
dereceli silindirin içine su konur. Kaç derece olduğuna bakılır ve bu suyun
içine cisim atılır. Su seviyesinde ne kadar yükselme olduğu gözlemlenip yeni
ölçümün kaç derece olduğuna bakılır. En son olarak yeni ölçümden eski ölçüm
çıkarılır. Bulunan sonuç o cismin hacmidir.
Sıvıların hacmi doğrudan dereceli
silindir ile ölçülür. Dereceli silindire konan sıvının kaç litre geldiğine
bakılarak bulunur.
