Maddeyi Tanıyalım
4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
MADDE-CİSİM-MALZEME
Evimizde, okulumuzda ve çevremizde bir çok madde ve bu maddelerden yapılmış çeşitli eşyalar görürüz.
Bu maddelerden bazıları hiç bir değişikliğe uğramadan aynı şekilde kalmışken bazıları değişikliğe uğrayarak cisim, malzeme yada eşya haline getirmişlerdir.
Bu maddelerden bazıları hiç bir değişikliğe uğramadan aynı şekilde kalmışken bazıları değişikliğe uğrayarak cisim, malzeme yada eşya haline getirmişlerdir.
MADDE
Belli bir hacmi ve kütlesi olan her varlık bir maddedir.
Taş, toprak, ağaç, metal, cam, plastik, kağıt, kum gibi varlıklar birer maddedir.
Belli bir hacmi ve kütlesi olan her varlık bir maddedir.
Taş, toprak, ağaç, metal, cam, plastik, kağıt, kum gibi varlıklar birer maddedir.
CİSİM
Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir.Bardak, silgi, kalem, kitap, bıçak, oyuncak, masa, ampul çeşitli maddelerden yapılmış cisimlerdir.
Maddenin biçimlendirilmiş şekline cisim denir.Bardak, silgi, kalem, kitap, bıçak, oyuncak, masa, ampul çeşitli maddelerden yapılmış cisimlerdir.
MALZEME
Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar.
Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir.
Bir yada birkaç tanesini bir araya getirdiğimiz ve bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler malzemeleri oluştururlar.
Un, tuz, su, maya gibi maddeler ekmeği oluşturan; kereste, çivi, tutkal gibi maddeler masayı oluşturan; çimento, kum, su gibi maddeler betonu oluşturan malzemelerdir.
EŞYA
Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk , halı, sandalye, çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eşyadır.
Evlerimizde, okulumuzda ve daha bir çok yerde kullandığımız koltuk , halı, sandalye, çanta, kalem, silgi, ayakkabı, gömlek gibi cisimler birer eşyadır.
ALET
Maddeleri şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış cisimlere alet denir.
Pense, tornavida, çekiç, tığ, oklava, kepçe birer alettir.
Maddeleri şekillendirmek, bir el işini yada onarımı gerçekleştirmek için özel olarak yapılmış cisimlere alet denir.
Pense, tornavida, çekiç, tığ, oklava, kepçe birer alettir.
Maddenin Halleri
Doğada maddeler katı, sıvı ve gaz olmak üzere 3 halde bulunurlar. 1- KATI MADDELER Belirli bir şekli ve hacmi olan maddelere katı maddeler denir. Dışarıdan bir etki olmadıkça katı maddelerin şekli ve hacmi değişmez. Taş, tuğla, tahta, silgi, kaşık, çatal, kitap, masa, televizyon gibi madde ve cisimler katı maddelerdendir. 2- SIVI MADDELER Kullandığımız su, akarsular, göller, denizler, sıvı yağlar, meyve suları, süt, benzin, sirke gibi maddeler sıvı maddelerdir. Sıvı maddelerin belli bir şekli yoktur. Bu nedenle konuldukları kabın şeklini alırlar. Hacimleri bellidir. Ancak ısı etkisiyle hacimleri değişebilir. Sıvı maddeler akışkanlık özelliğine sahiptir. Sıvı olmadıkları halde sıvı gibi akan maddelerde vardır. Toz şeker, tuz un, toz deterjan, ince kum gibi maddeler konuldukları kabın şeklini alırlar. Bir kaptan başka bir k  aba sıvı gibi aktarıla bilirler. Bu tür maddelerin sıvı gibi görünmelerinin nedeni çok küçük taneciklerden oluşmalarıdır.
3-GAZ MADDELER
Soluduğumuz hava, yakıt olarak kullandığımız doğal gaz ve likit petrol gazı ( LPG), kolonyanın, parfümün, soğanın kokusu, su buharı gaz halindeki maddelerdendir. Gaz maddelerin belirli bir hacmi yoktur. Gaz maddeler bulundukları kabı ve ortamı tamamen doldururlar.
Diğer bir özelliği de sıkıştırıla bilmeleridir. Örneğin araba lastiklerinin, topların içinde sıkıştırılmış hava bulunmaktır.
Makas, cetvel, silgi, kalem, kalem tıraş katı maddelerdir.
 Su, sıvı yağ , sirke, süt sıvı maddedir.hava gaz maddelerden oluşmuş bir karışımdır. Şeker, tuz ve çay gibi maddeler sıvı maddeler gibi akışkandırlar.
Yakıt olarak kullandığımız mutfak gazının sıkıştırılarak sıvı haline getirildiği, havayla temas ettiğinde tekrar gaz haline geddiğini BİLİYORMUYDUNUZ?
BİLELİM Tüm spreyler çakmaklardaki gaz maddeler sıkıştırılarak sıvı hale getirilmişlerdir. Maddenin Değişimi
4.SINIF FEN VE TEKNOLOJİ
1.İNSANLAR İŞLEYEREK MADDEYİ DEĞİŞTİRİRLER
Çevremizde gördüğümüz maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay olarak sınıflandırabiliriz.
Kendiliğinden, bir dış zorlama olmadan ve insan eliyle yapılmamış maddeler doğaldır. Doğal maddelere benzetilerek, insan eliyle yapılmış maddeler yapaydır. İşlenmiş maddeler ise, doğal ve yapay maddelerin çeşitli işlem basamaklarından geçirilerek şekil verilmiş halidir. Örneğin; inek derisi, doğal bir maddedir. Yapay deri (imitasyon, suni deri); insan üretimi olan ve doğal deriye benzetilmiş yapay bir maddedir. Doğal ve yapay derilerden yapılmış ceket, çanta, ayakkabı gibi maddeler ise işlenmiş maddelerdir.
Taş, yün, toprak, odun, sebze, hava, su, meyve ve tahıllar, doğada bulunan maddelerdir. Doğal madde olarak adlandırılan bu maddeler, çeşitli ürünleri elde ederken ham madde olarak kullanılır. Koyunların kırkılmasından elde edilen yün, doğal bir ham maddedir.
Eskiden basit gereçler kullanılarak yün, iplik haline getirilirdi. Günümüzde ise bu işlem fabrikalarda yapılmaktadır. Gümüşün işlenmesiyle çeşitli süs eşyaları yapılır. Zeytin de işlenebilen bir maddedir. Zeytin; kahvaltılık zeytin, zeytinyağı ve zeytin ezmesi elde edilirken ham madde olarak kullanılır. Güneş, doğal ışık kaynağıdır. Mum ve el feneri ise yapay ışık kaynağıdır. Doğal madde olan petrolün işlenmesiyle motorin, gazyağı, benzin ve petrol gazı (LPG) elde edilir. Plastik, naylon, yapay kauçuk, ve teflon, petrol kökenli yapay maddelerdir. Pastörize süt, işlenmiş bir maddedir. Sütün dayanıklılığını artırmak için pastörize edilirken içine bazı yapay maddeler katılır.
Doğal Madde
Yapay Madde İşlenmiş Madde Kauçuk ağacı Yapay kauçuk Bulaşık eldiveni, hortum,vb Limon Limon tuzu Limonata Deri Vinileks (yapay deri) Deri çanta, ayakkabı Petrol Bakalit (sert plastik) Çaydanlık ve tencere kulpu
NOT: Otomobil üretiminde demir ve alüminyum gibi doğal maddelerin yanında plastikten yapılmış ürünlerden de faydalanılır. Bu nedenle otomobili bir bütün şeklinde doğal veya yapay madde olarak niteleme olanağımız yoktur.
Doğal Kaynaklar ve İnsan
Su, ağaç, kömür, demir ve ham petrol, doğal kaynaklardandır. Doğal kaynakların tüketimine dikkat edilmelidir. Doğal kaynakları dikkatli ve özenli kullanmak, hem aile hem de ülke ekonomisine katkı sağlar.
Kâğıt, cam vb. ürünler, fabrikalarda tekrar işlenebilir. Bu ürünler, ayrı poşetlenip atık kumbaralarına atılmalıdır. Atık kâğıtlardan yeni kâğıt üretilmesi, ormanlık alanların azalmasını önler. Yaşamak için tükettiğimiz birçok şeyin artığını çöpe atarız. Poşetlere doldurarak attığımız çöpler, temizlik görevlileri tarafından toplanır. Çöplerden toplanıp fabrikalara getirilen bazı atıklar, ayıklanarak istenen ürünün elde edilmesinde ham madde olarak kullanılır.
Örneğin; atık kağıtlar, fabrikalarda önce mürekkep ve tutkalından arındırılır. Sonra da su ve bazı maddeler eklenerek hamur haline getirilir. Bu hamur da yeniden kağıda dönüştürülür.
1 ton atık kağıdın yeniden işlenmesiyle yaklaşık 16 çam ağacının kesilmesi engellenir. Ayrıca atık kağıttan yeniden kağıt üretilirken daha az su ve enerji harcanır. Maddenin Görülebilir Özellikleri
Maddeleri Niteleyen Özellikler Nelerdir?
Maddeleri saydam-opak, sert-yumuşak, parlak-mat, esnek-berk, suyu çeken-suyu çekmeyen, s
 uda batan-suda yüzen, pürüzlü-pürüzsüz, renk ve koku gibi özelliklerine göre niteleriz.
Saydam ve Opak Maddeler:
Su, cam, hava gibi ışığı geçiren maddelere saydam; metal, tahta, taş gibi ışığı geçirmeyen maddelere de opak maddeler denir. Saydam maddeler çeşitli renklerde olabilir.
Sert ve Yumuşak Maddeler:
Bazı maddeler sert, bazıları yumuşaktır. Tahtaya çakılan çivi sert, tahta çiviye göre yumuşaktır. Tahtayı kesen testere demiri kesemez. O halde demir tahtadan serttir.
Taş parçasına parmağımızı bastırırsak şekli değişmez, oysa bir sünger parçasına parmağı-mızı bastırırsak şekli değişir. Taş sert, sünger yumuşaktır.
Sert plastikten yapılmış bir cetvel ısıtılırsa yumuşar, esnek bir hal alır.
Parlak ve Mat Maddeler:
Altın yüzük, çelik tencere, gümüş tabak parlaktır. Araba lastiği, kömür, odun, toprak mattır.
Esnek ve Berk Maddeler:
Sapan lastiği, mutfak süngeri, ambalaj lastiği esnektir. Kalem, tahta, porselen tabak berktir. Esnek maddeler bükülebilir. Berk maddeler ise bükülemez.
Sağlam ve Kırılgan Maddeler:
Cam sert yapılı bir maddedir. Ancak camdan yapılmış bardağa çekiç ile vurulursa bardak kırılır. Demir levha çekiçle dövülerek şekillendirilebilir. Demir, camdan daha sert olmadığı halde camdan sağlamdır.
Suyu Çeken ve Suyu Çekmeyen Maddeler:
Yağmur yağdığında bahçede fazla su birikmez. Çünkü toprak suyu çeker. Beton veya asfalt yollarda ise su birikir. Bunun nedeni beton ve asfaltın suyu çekmemesidir.
Yere su döküldüğünde yeri temizlemek için pamuklu kumaş kullanırız. Çünkü pamuklu kumaşın su çekme özelliği vardır. Yapısında naylon bulunan kumaşlar suyu çekmez. Bu nedenle şemsiye, yağmurluk gibi eşyalar naylon kumaştan yapılır.
Suda Batan ve Suda Batmayan (Yüzen) Maddeler:
Bazı maddeler suda batar, bazıları ise batmaz ve su yüzeyinde yüzer. Maddelerin suda batması veya yüzmesi büyüklüklerine bağlı değildir.
Taş, madeni para suda battığı halde; yaprak, plastik top, tahta gibi maddeler suda batmaz.
Pürüzlü ve Pürüzsüz Maddeler:
 Bazı maddelerin yüzeyi pürüzlü, bazılarının yüzeyi pürüzsüzdür. Cam şişenin yüzeyi pürüzsüzdür. Ayakkabımızın altı ise pürüzlüdür. Ayakkabımızın altı da cam şişenin yüzeyi gibi pürüzsüz olsaydı yürürken kayıp düşerdik. Yüzeyi pürüzlü bir ağaç parçası rende, zımpara ve cila kullanılarak pürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahip hale getirilebilir.
Renk ve Koku:
Birçok maddenin kendine has bir rengi ve kokusu vardır. Altın sarı, tuz ve şeker beyazdır. Kolonya, sarımsak ve soğanın kokusu vardır. Tuz ve şekerin kokusu yoktur. Bazı maddelerin rengi zamanla değişebilir. Üzüm taze iken sarı, kuruyunca kahverengi olur.
Maddenin Ölçülebilir Özellikleri
Maddenin ölçülebilen özellikleri hacim ve kütledir.
Maddelerin Kütleleri Nasıl Ölçülür?
Katı maddelerin kütlelerini eşit kollu terazi kullanarak ölçeriz. Kütle, maddeyi niteleyen ölçülebilir bir özelliktir. Maddelerin kütleleri kilogram (kg) veya gram (g) birimleri kullanılarak ifade edilir. 1 kg= 1000 g’dır.
Sıvıların kütlelerini ölçmek içinse katı maddeden yapılmış kap kullanmak gerekir. Sıvıların kütlesi ölçülürken önce kabın kütlesi tartılır, sonra içine sıvı madde konulup tekrar tartılır. Son bulunan miktardan kabın kütlesi çıkarılarak kabın içindeki sıvının kütlesi bulunur.
Örneğin; bir kilogramlık süt şişesinin kabının kütlesi 100 gram ise şişenin içindeki sütün kütlesini bulmak için;
1 kg = 1000g 1000g – 100g = 900g şişenin içindeki sütün kütlesi
Gaz maddelerin kütlesi biraz daha zor ölçülür. Bir voleybol topunu hava ile şişirmeden tartınız. Bulduğunuz değeri yazınız. Sonra topu şişirip tekrar tartınız. Bulduğunuz değerden önceki değeri çıkarınız. Bulduğunuz fark voleybol topunun içindeki havanın kütlesidir.
Maddenin Hacmi Nasıl Ölçülür?
Her cismin uzayda kapladığı bir yer vardır. Örneğin; içi su dolu bir bardağın üzerine biraz daha su koyduğumuzda su taşar. Odun dolu sobaya içindeki odunlar yanmadan tekrar odun koyamazsınız.
Sıvıların hacimleri dereceli silindir ile ölçülür. Sıvıların hacimleri litre (L) birimi ile ifade edilir. 1 litre (L) = 1000 mililitre (mL)’dir.
Gazların hacimleri de sıvılar gibi ölçülür. Ancak gazların hacimleri ölçülürken kapalı kaplar kullanılır. Düzgün geometrik şekli olan katıların hacimleri hesaplanarak bulunur. Düzgün olmayan geometrik şekillerin hacimleri ise sıvıların hacmi gibi bulunur.
Kitap dikdörtgenler prizması biçimindedir. Kitabın boy (uzunluk), en (genişlik), yükseklik (kalınlık) olmak üzere üç boyutu vardır.
Bu üç boyutun uzunluğu birbiriyle çarpılırsa kitabın hacmi bulunur.
Maddenin Isı Etkisiyle Değişimi
|
